FAS- metody terapeutyczne

Każde dziecko z syndromem FAS (Alkoholowy Zespół Płodowy) może liczyć na pomoc ze strony szkoły, jak również ze strony poradni psychologiczno- pedagogicznej. Taka pomoc może znacznie zmniejszyć niepożądane skutki oraz ograniczyć problemy i deficyty dziecka. W systemie edukacyjnym dzieci z FAS-em są traktowane jako osoby niepełnosprawne ze wszystkimi należytymi formami pomocy.

W świetle prawa obowiązującego w Polsce uczeń niepełnosprawny to taki, który posiada orzeczenie wydane przez Zespół Orzekający w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej. Dzięki takiemu orzeczeniu dziecko z FAS może zostać objęte edukacją specjalną, czyli realizacją wychowania, kształcenia, wsparcia i wyposażenia, jakiego potrzebuje, aby niwelować problemy i przygotować do samodzielnego życia. Takie kształcenie może odbywać się w klasie, do której obecnie uczęszcza dziecko w formie nauczania indywidualnego lub może być realizowane w szkole specjalnej. Zakres edukacja specjalnej u dzieci z FAS ma odpowiadać na specjalne ich potrzeby, które różnią się od potrzeb ich rówieśników. Dziecku, które zostało objęte kształceniem specjalnym, organ prowadzący szkołę ma zapewnić specjalne, indywidualne zajęcia rewalidacyjne. Zabieganie o pomoc dla dziecka leży po stronie rodziców, opiekunów, szkoła natomiast ma obowiązek poinformować go o możliwości uzyskania pomocy. Starając się o pomoc powinno się: złożyć wniosek do poradni psychologiczno- pedagogicznej; zadbać o dokumentacje ze szkoły i dokumentację medyczną; po badaniach psychologiczno- pedagogicznych należy złożyć wniosek do Zespołu Orzekającego, który rozpatrzy sprawę dziecka. W wielu przypadkach pomoc może przybierać różnorodne formy i realizowana być ze strony Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej. Działania mogą mieć charakter opiniodawczy i terapeutyczny.

Praca terapeutyczna- metody

W terapii dzieci z Płodowym Zespołem Alkoholowym stosuje się elementy różnych metod i technik, wykorzystywanych zarówno w pracy z dzieckiem autystycznym, nadpobudliwym. Należą do nich między innymi: metoda Domana, metoda dobrego startu, metoda Knillów, metoda relaksacyjna, techniki behawioralne, kinezjologia edukacyjna, neurostymulacje, socjoterapia.

• Pierwszą z metod w terapii dziecka z FAS jest metoda G. Domana. Zakłada ona, że na drodze rozwoju każdego człowieka jest sześć najważniejszych obszarów, które służą do dobrego funkcjonowania. Należą do nich: wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa i sprawność rąk. Terapią obejmuje się dzieci w jak najwcześniejszym etapie rozwoju, a jej celem jest przejecie zadań chorej części mózgu przez zdrową. Doman wyróżnia cztery bloki rozwoju: intelektualnego, fizjologicznego, społecznego, fizycznego. W sferze rozwoju intelektualnego oddziaływania polegają na intensywnej i wielozmysłowej stymulacji dzięki odpowiednio przygotowanemu programowi. W programie wykorzystuje się plansze za pomocą których, rozwija się wiedza dziecka na temat jego najbliższego otoczenia. W zakresie bloku rozwoju fizjologicznego zalecane jest spożywanie dużej ilości witamin. Blok rozwoju społecznego ma przygotować do życia w społeczeństwie poprzez podanie zasad i norm współżycia społecznego. W sferze rozwoju społecznego działania terapeutyczne mają na celu kształtowanie podejścia rodziców i opiekunów do dziecka oraz osób pomagającym im. Ostatni blok według Domana to blok rozwoju fizycznego, który zakłada osiągnięcie doskonałości fizycznej za pomocą pełzania, raczkowania, poprawnego chodzenia i ćwiczeń gimnastycznych.

• Kolejna metod narodziła się we Francji i została przeniesiona na grunt Polski w latach 60-tych przez Martę Bogdanowicz. Metoda Dobrego Startu jest terapią psychomotoryczną, czyli wskazuje na związek między rozwojem psychicznym a ruchowym. Aktywizowanie sfery jednej wpływa dobrze na tą drugą. Głównym założeniem MDS jest wspomaganie rozwoju psychomotorycznego dziecka poprzez odpowiednio zorganizowaną zabawę i aktywne wielozmysłowe uczenie symboli graficznych. Realizacja tego założenia odbywa się poprzez rozwijanie funkcji, które biorą udział w uczeniu się czytania i pisania (rozwijanie sfer poznawczych: wzrokowo-przestrzennych, słuchowo-językowych i ruchowych) oraz ich współdziałania (integracji percepcyjno-motorycznej). Innym bardzo ważnym celem w tej metodzie jest kształtowanie lateralizacji, schematu własnego ciała i przestrzeni. MDS prezentuje trzy elementy pracy: motoryczny, słuchowy, wzrokowy.

• Następną metodą, o której warto wspomnieć jest metoda Knillów. Celem tej metody jest „rozbudzenie aktywności osoby niepełnosprawnej, zachęcenie jej do działania i przejawiania własnej inicjatywy, wykorzystując jej zmysł dotyku”. W skład tej metody wchodzi pięć programów, które muszą być realizowane według określonej kolejności. Metoda Knillów pomocna jest w nauce schematu własnego ciała, uświadamiając dziecku jego odrębności. Oddziaływania terapeutyczne umożliwiają dziecku stanie się sprawcą wykonywanych czynności i sprzyjają występowaniu spontanicznych form porozumiewania się. Ważnym aspektem tej metody jest również to, że osoby z FAS uczą się umiejętności potrzebnych w codziennym życiu. Metoda relaksacyjna ma na celu zmniejszenie stanu napięcia psychicznego u dziecka oraz pomóc w zachowaniu wewnętrznej równowagi. W trakcie trwania różnym metod relaksacyjnych dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym uczy się zrelaksowania, a przede wszystkim rozluźnienia mięśni. Poprawa koncentracji, spokojniejszy sen i umiejętności odpoczynku to rezultaty tej metody. Do relaksacji mogą być używane: bajki, muzyka, prace plastyczne.

• Założeniem techniki behawioralnej jest nauka nawyków, której efekt zależy od rodzaju oddziaływań najbliższego środowiska i otoczenia dziecka. Technika behawioralna koncentruje się na konkretnych zachowaniach i umiejętnościach. Jak pisze Danuta Hryniewicz: „ (…) efekt tej techniki uzależniony jest od systematyczności, konsekwencji i właściwego stosowania przez dorosłego wzmocnień zarówno pozytywnych, jak i negatywnych”. Wzmocnienia w prac z dzieckiem z FAS mają szczególną rangę, dzięki nim buduje ono poczucia własnej wartości. Przy stosowaniu tej techniki należy pamiętać o zasadzie stopniowalności trudności.

• Kinezjologia edukacyjna została opracowana przez dr Paula E. Deninsona. Określa się tą metodę jako „gimnastykę mózgu” przez wykorzystanie ćwiczeń ruchowych. Według Dennisona mózg jest stymulowany przez ruch i dotyk, a cały program ukierunkowanym na poprawę, lepsze integrację funkcji całego mózgu. Im więcej będzie ruchu i dotyku w stymulowaniu dziecka z FAS, tym większych sukcesów możemy oczekiwać, które będą widoczne między innymi w nauce. Metoda ta zakłada, że rozwój ruchowy jest podstawą rozwoju poznawczego.

• Neurostymulacja opiera się na założeniu, że istnieje silny związek miedzy umysłem a ciałem. W okresie prenatalnym alkohol powodując uszkodzenie mózgu doprowadza do problemów z ukończeniem jego rozwoju. Rozwój taki powinien przechodzić z niższych form funkcjonowania na wyższe. Dzięki plastyczności mózgu możliwa jest ciągła stymulacja, zakończenie nie ukończonych procesów i redukcja patologicznych wzorców. Aby osiągnąć odpowiednie rezultaty należy stworzyć indywidualny plan pracy z dzieckiem z syndromem FAS.

• Socjoterapia to metoda leczenia zaburzeń zachowania i niektórych zaburzeń emocjonalnych. W socjoterapii wykorzystuje się metody pracy grupowej, kładąc nacisk na czynniki społeczne niż na czynniki intrapersonalne. W trakcie spotkań grupowych dzieciom dostarcza się nowych doświadczeń społecznych, przez które nabywają kompetencji społeczne, jak również zmieniają obraz samego siebie. U dzieci z FAS negatywny obraz samego siebie wynika z nieumiejętności sprostania wymaganiom, które są przed nimi stawiane. W tym przypadku takie zajęcia podnoszą jakość jego kontaktów z innymi oraz zmniejszają wystąpienie zaburzeń społecznych w dorosłym życiu.

Podsumowując można powiedzieć, że najważniejszym aspektem wychowawczym w pracy z dzieckiem w FAS jest terapia. Powinna ona być prowadzona przez specjalistów: pedagogów, psychologów, lekarzy. Należy postawić sobie za główny cel dobro dziecka, a przede wszystkim usprawnianie rozwoju jego funkcji psychomotorycznych, a także wyrównanie braków w wiedzy i umiejętnościach. Jeśli terapia zostanie odpowiednio dostosowana do potrzeb dziecka, umożliwia to kompensacje braków i wszechstronny rozwój, co daje perspektywy normalnego życia w dorosłości.

1. M. Banach, Strategie, zasady i metody pracy z dzieckiem z FAS, [w:] M. Banach (red.), Alkoholowy Zespół Płodu. Teoria. Diagnoza. Praktyka, Wyższa Szkoła Filozoficzno- Pedagogiczna „Ignatianum”, Kraków 2011

2. Ch. Knill, Dotyk i Komunikacja, Warszawa 1997

3. D. Hryniewicz, Specyfika pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom z FAS, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa 2007